13 Adımda Endüstri Mühendisliği Kavram ve Stratejileri

Endüstri mühendisliği kavram ve stratejileri nelerdir? Gelin birlikte 6 temel kavram ve 7 önemli stratejiyi ele alalım.

Endüstri Mühendislerinin Bilmesi Gereken 6 Temel Kavram 

Envanter (Inventory) Nedir? 

Envanter en basit tanımıyla stok demektir. İş yerinde üretilen, tedarik edilen ürün veya malzemenin saklanması, depolanması anlamına gelir. İşletmeler envanter yönetimini üretim ,sipariş ,tedarik gibi unsurlara göre düzenleyip ne kadar envanter biriktirmeleri gerektiğine karar verirler. Veya envanterdeki ürün miktarı ile gelen siparişleri karşılaştırıp uygun bir üretim planı hazırlarlar. 

Darboğaz (Bootleneck) Nedir? 

Darboğazlar bir süreci yavaşlatan veya geciktiren aksaklıklar veya engellerdir. Bir darboğaz, tüm sistemin performansının veya kapasitesinin sınırlı sayıda bileşen veya kaynak ile sınırlayan bir olgudur.

Darboğazlar iş akışında bir kesintiye neden olur ve üretimi geciktirir. Darboğaz oluşturan makine veya teçhizatın önünde kuyruk oluşur ve işler orada birikir. Bu işletme tarafından istenilmeyen bir durumdur. Bir şişeye su doldururken şişenin boyun kısmı suyun dolma hızını sınırlayacağı gibi, işlem darboğazları bilgi, malzeme, ürün ve çalışan saatlerinin akışını kısıtlayabilir. Darboğaz oluşumuna makinedeki arıza, biten ham madde gibi etkenler neden olabilir.

Kanban Nedir? 

Kanban iş akışını şematik olarak gösterme yöntemine dayalı, akışın kontrolünü optimum seviyede yapabilmek ve mevcut kaynakları optimum düzeyde kullanabilmek için Japon Toyota fabrikasında bir mühendis olan Taiichi Ohno tarafından 1953’te tasarlanmıştır. Kanban iş yerindeki, iş ve malzeme hareketlerinin kontrolünü sağlayan bir çizelgeleme yöntemidir.

Kanban, iş yerindeki yapılacak, yapılmakta olan ve bitmiş işleri görselleştirerek daha kolay kontrol edebilmeye olanak tanır.

Kanban sayesinde olası darboğazları belirleyebilir ve bunları meydana gelmeden önleyebilir ve böylece işi optimum hızda ve verimde gerçekleştirebiliriz. 

Endüstri mühendisliği kavram ve stratejilerinden yalnızca biri ve Japonların en çok kullandığı türlerden biri.

Verimlilik (Productivity) Nedir? 

Verimlilik, en basit tabiriyle en az girdiyle (ham madde, enerji,sermaye, iş gücü…) , en fazla çıktıyı (ürün) elde edebilme ölçüsüdür. Tek­nik açıdan verimlilik ise üretim miktarı (çıktı) ile  üretim  faktörleri  miktarı  (girdi)   arasındaki orandır. Verimlilik birim üretim faktörüne isabet eden üretim miktarı olarak da tanımlanmaktadır.  

Yukarıdaki tanımlara göre, verimlilik statik değil, dinamik bir ölçüdür. Zira, verimliliğin ölçümü için belli bir üretim döneminde (saat, gün, hafta, ay ve yıl gibi) üretime katılan her bir faktörün birimine düşen üretim miktarının ölçülmesi ve değişik dönemler arasında faktör verimliliğinin birbirleriyle karşılaştırılması gerekmektedir.

Verimlilik = Çıktı/ Girdi

Üretim miktarının üretimde kullanılan faktörlere oranı olarak hesaplanır. Endüstri mühendisliği kavram ve stratejilerinden en gerekli olanlarından verim olmazsa çıkan çıktının da bir faydası olmaz. Hatta bunun için verimlilik çeşitleri ve hesaplanışı bile var.

Verimlilik Çeşitleri ve Hesaplanışı

Verimlilik toplam faktör verimliliği ve kısmi verimlilik olarak ikiye ayrılır. Toplam faktör verimliliğinde işletmedeki toplam üretim ve üretime katılan tüm faktörler baz alınır. Kısmi verimlilikte ise iş gücü, makine ve malzemeye göre ayrı ayrı hesaplanabilir. Bunlardan iş gücü verimliliğini hesaplarken birim iş gücüyle yapılan üretim , makine verimliliğinde makine başına birim üretim, ya da malzeme için yine kullanılan malzeme başına birim üretimi alarak hesaplarız. Aşağıda formüller kullanılarak işletmenin toplam ve kısmi verimliliğini hesaplanmaktadır.

• Toplam faktör verimliliği =  Toplam üretim miktarı (output) / Toplam girdi miktarı (input)
• İşgücü verimliliği =  Üretim miktarı (birim/ adam saat ) /   İşgücü miktarı  
                                   
• Makine verimliliği =  Üretim miktarı (birim/ makine saat) / Makine (saat miktarı)
                                 
• Malzeme verimliliği = Üretim miktarı /  Malzeme miktarı        
                                
• Sermaye verimliliği  =  Üretim değeri  /   Üretimde kullanılan sermaye           
                             

Etkinlik (Efficiency) Nedir? 

Bir işletmede belirlenen amaçların gerçekleştirilmesi için tüketilmesi beklenen kaynaklar ile gerçekten tüketilen kaynaklar arasındaki ilişki olarak tanımlanır. Başka bir deyişle etkinlik, girdilerle ilişkili bir performans ölçütüdür. Etkinlik, verimlilikle ilişkilendirilen kavramlardan biridir ve “üretimde kaynakların ne ölçüde etkili kullanıldığını” ölçmek amacıyla kullanılır.

Performans açısında etkinliği hesaplarken;

Etkinlik= Standart performans / Fiili (gerçekleşen) performans

ya da kaynakların kullanımı açısında etkinliği hesaplamak istersek;

Etkinlik = Standart miktar / Gerçek (kullanılan) miktar

formülüyle hesaplanabilir.
 

Etkenlik (Effectiveness) Nedir? 

Etkililik bir sistemin önceden tanımlanmış olan amaçlarına ulaşma derecesini ölçen bir terimdir. Etkililik, bir sistemin ne kadar iyi çalıştığıyla (önceden belirlenen veya arzulanan sonuçlara ulaşabilme) ilgilidir. 

Birbiriyle karıştırılan iki kavram olan etkinlik ve etkenlik kavramları görüldüğü gibi farklı anlamlara gelmektedir. Etkinlik işleri doğru yapmak, etkenlik doğru işleri yapmaktır.

Etkenlik (etkililik)= Gerçek çıktı (üretim) / Planlanan çıktı formülüyle hesaplanabilir.

Yani etkililik hedeflenen planlara ulaşmanın, verimlilik belli bir çıktının en az girdiyle (maliyetle) üretilmesinin, etkinlik ise girdi-çıktı mekanizması aracılığıyla işleri doğru yapabilmenin ölçüsüdür diyebiliriz.

Endüstri Mühendislerinin Bilmesi Gereken 7 Önemli Strateji 

Kaizen Nedir? 

Endüstri mühendisliği kavram ve stratejilerinden kaizen Japonların ana felsefesi haline gelmiş bir tür. Japonca bir birleşik sözcük olan kaizen oluşturan sözcüklerden kai değişim, zen ise daha iyi anlamına gelmektedir. Kaizen sürekli iyileşmeyi ve gelişmeyi hedefleyen bir Japon Toyota üretim felsefesidir. İşletmelerin yüksek rekabet ortamında ayakta kalabilmek için sürekli gelişmesi gerektiğini savunan bir yaklaşımdır kaizen. Maliyetlerde düşme, kalitede artış yüksek verimlilik gibi gelişmelerin sürekliliğini amaçlar.

Kaizenin uygulanışı ,oluşturulmuş belirli bir ekip tarafından 2 ila 5 gün sürebilen iyileştirme planlamalarına dayanır. İmalatta yüksek başarılar veren kaizen yöntemi hizmet ve teknik alanlarında uygulanabilmektedir. 

Kaizen, sürekli iyileştirmedir. Kaizen, sonuçlardan ziyade süreçlere yönelir. Çünkü, eğer sonuçlar iyileştirilmek isteniyorsa bu sonuçları ortaya çıkaran süreçler iyileştirilmelidir. Günlük hayatımızda bir çok sorunla karşılaşabiliriz. Bu durumlarda her şeyi tartışmaya açarak nasıl iyileştirebileceğimiz, çözeceğimiz konusunda yeni fikir ve yollar aramalıyız. Kaizen felsefesi de bu düşünceyle yola çıkarak firmaların her alanda sürekli iyileşmesine yönelik ortaya çıkmıştır.

Kaizen felsefesi sıfır hatayı ütopik bir yaklaşım olarak değil de sıfır hatayı mümkün gören bir anlayışa dayanır. Ve sıfır hataya ulaşmayı hedefler.

JIT (Just in Time) Tam Zamanında Üretim Nedir? 

Türkçesi tam zamanında üretim olan Just in Time kavramı, istenilen özelliklerdeki bir ürünü istenilen zamanda, istenilen miktarda üretebilmeyi öngörür. JIT anlayışı, 1950 yıllarında Taiichi Ohno tarafından hayata geçirilmiş bir üretim sistemidir. JIT stoksuz çalışmayı hedefleyen bir envanter stratejisidir de denebilir. Sıfır stokla istenilen sipariş miktarındaki üretimi istenilen zamanda üretip teslim etmeyi amaçlar. Sipariş , üretim ve ham madde tedariği gibi unsurları saptayarak; stoksuz, siparişi tam istenilen zamanda hazır edip tam istenilen zamanda teslim etme fikrine dayanır.

JIT felsefesiyle ulaşılmak istenen “sıfır hata” ve “sıfır stok” dur. Bu felsefenin etkinliği bu günün pandemi şartları düşünüldüğünde tartışmaya açık bir durumdur. Oluşabilecek herhangi bir firma içi, yurt içi veya küresel risk durumlarında sıfır stok firmayı zora sokabileceği gibi bu felsefenin gıda üretim firmalarında da uygulandığını düşünürsek yeni üretimin mümkün olamayacağı afet durumlarında gıda sıkıntısına kadar dayanabilecek risklere yol açabilir.

TQM (Total Quality Management) Toplam Kalite Yönetimi Nedir? 

Bir kuruluş içinde kaliteyi odak alan, kuruluşun bütün üyelerinin katılımına dayanan, müşteri memnuniyeti yoluyla uzun vadeli başarıyı amaçlayan ve kuruluşun bütün üyelerine ve topluma yarar sağlayan kalite yönetim yaklaşımı olarak tanımlanmaktadır. 

Toplam kalite yönetimi kısaca mükemmelliği amaçlar diyebiliriz. TKY’nin bütün tanım ya da anlatımlarında üst kademe yönetimin desteği, müşteri ve tedarikçilerle ilişkiler ve çalışanların katılımı gibi bazı ortak unsurların var olduğu görülmektedir. 

Toplam kalite yönetimi (TQM) bir kuruluş içinde kaliteyi odak alan, kuruluşun bütün üyelerinin katılımına dayanan müşteri memnuniyeti yoluyla uzun vadeli başarıyı amaçlayan ve kuruluşun bütün üyelerine ve topluma yarar sağlayan yönetim yaklaşımıdır. Kaliteyi üretimin veya verilen hizmetin her alanına yayan bir anlayıştır. Ayrıca kaliteyi geliştirmede, sadece kalite kontroldeki çalışanların değil işletmedeki herkesin (çaycısından yönetim kuruluna) sorumlu olduğunu öngören ve bu anlayış üzerine kaliteyi geliştirmeye çalışan bir kalite yönetim felsefesidir.

Toplam Kalite Yönetiminin Genel Amaçları ise; 

• Savurganlığın önlenmesi 
• Verimliliğin artırılması 
• Kalitenin artırılması 
• Maliyetin düşürülmesi 
• İşlem zamanlarının kısaltılması 
• Sürekli iyileşme ve gelişmenin sağlanması 
• Sosyal paydaşların dengeli uyumudur. 

5S Tekniği Nedir? 

5S tekniği, Japonca (Seiri, Seiton , Seiso, Seiketsu, Shitsuke) kelimelerinde oluşan bir felsefedir. 5S Tekniği bir iş yerinin artık ihtiyaç duyulmayan malzemenin kaldırmasına (ayıklama), verimliliği ve akışı optimize etmek (düzenleme) için öğeleri düzenlemek, sorunları daha kolay tanımlamak (temizleme), renk uygulamak alanı temizlemek için yardımcı olur. Diğer alanlarla tutarlı kalmak için kodlama ve etiketleme (standartlaşma) ve iş yerini uzun vadede (disiplin) organize tutacak davranışlar geliştiren bir tekniktir.

Japonca	İngilizce	Türkçe
Seiri	Clearing-up	Ayıklama
Seiton	Organizing	Düzenleme
Seiso	Cleaning	Temizleme
Seiketsu	Standardizing	Standartlaşma
Shitsuke	Discipline	Disiplin

6 Sigma (Six Sigma) Nedir? 

Sigma (σ), istatistikte bir popülasyonun standart sapmasını temsil eden Yunan harfidir. Altı Sigma (6σ) metodolojisinin amacı hatasız bir süreçtir. Geleneksel organizasyonlar günümüzde 2-3 sigma seviyelerini kalitede kabul ediyorlar. Bu bir milyonda 67.000 ila 308.000 kusuru kabul edilebilir gördükleri anlamına geliyor. Sigma sayısı arttıkça hata oranı düşer. Sigma seviyesi, kuruluşun hatasız bir sürece sahip olma derecesine işaret eder. 6 sigma seviyesine ulaşmanın literatürde anlamı ise: Bir milyonda sadece 3,4 kez bir hata yapıyorsunuz. (yani bir milyon üretimde en fazla 3 hatalı ürün üretmek demektir)

Daha iyi olmak daha ucuzdur!

Mikel Harry 

Altı Sigma, başarılı bir dağıtım sağlamak için Altı Sigma metodolojisi etrafında bir organizasyon yapısı kullanan süreç iyileştirmeleri için proje odaklı bir yaklaşımdır. 

Altı Sigma metodolojisi, çeşitli kanıtlanmış kalite ilke ve tekniklerinin bir deposudur. William Edwards Deming’in kalite çemberinin detaylarını inceleyen Six Sigma, 5 aşamada yapılandırılmıştır:

• Tanımlama, 
• Ölçme, 
• Analiz, 
• İyileştirme, 
• Kontrol. 

Altı Sigma profesyonel tüm aşamalardan geçer ve adım adım iş süreçlerini optimize eder. 

MRP (Material Requirement Planning) Nedir? 

Malzeme ihtiyaç planlaması işletmenin malzeme gereksinimlerinin tespitinde kullanılan yöntemdir. MRP, işletmelerin malzemeye dayalı yatırımlarını en aza indirmeye ve üretimdeki verimliliği artırmaya olanak sağlar. Firmaların malzeme, teçhizat yatırım maliyetlerini azaltmak amacıyla kullandıkları bir yönetim çizelgeleme ve kontrol tekniğidir. Birçok işletme etkili bir gelişim ve verimlilik için MRP sistemlerini kullanmaktadır. 

MRP sistemi, malzeme yatırım ve stok maliyetlerini düşürmenin yanında programlama etkinliğini geliştirme ve pazardaki değişikliklere hızlı yanıtlar verebilme imkanı sunmaktadır. Bu durum firmaların kalite ve verimliliklerine yansıyacağından işletmeler değişen iş koşullarına ayak uydurmada ve rekabet ortamında başarı elde edeceklerdir. 

ERP (Enterprise Resource Planning) Nedir? 

ERP, işletmedeki sipariş, satış, stok , tedarik vb. verilerin işlendiği, üretim planlamada bu verilerin kullanılmak üzere saklandığı bir yazılımdır. ERP (kurumsal kaynak planlama), işletmelerin kaynaklarını (insan kaynakları, fiziksel kaynaklar, finansal kaynaklar) bir araya getirerek uçtan uca yönetilmesini ve verimli olarak kullanılmasını sağlamak ya da desteklemek için geliştirilmiş sistem ve yazılımların genel adıdır. ERP yazılımında değişik verilerin saklandığı bütünleşik bir veri tabanı sisteminden yararlanılır.

Örneğin kapı üreten bir firmada ERP yazılımına kapı üretiminde tedarik edilecek menteşe, kol vb. parçalar numara ve türüne göre ERP sistemine girilip stokta olanlar, tedarik edilecek olanlar veya sipariş edilen kapılara göre gereksinim duyulan parçalar gibi veriler sisteme girilerek ona göre bir tedarikçilerle anlaşma ve ya siparişlere uygun üretim planlamaları yapılır. Dolayısıyla ERP sistemi işletme için oldukça önemli bir yazılımdır.

ERP sistemleri müşteri siparişlerinin müşteri temsilcileri tarafından alınıp yükleme yapılana kadar ve finansın gönderdiği fatura bilgileri gibi tüm verilerin toplandığı yerdir. Üretimin planlanması ihtiyacından doğan bir yazılımdır. 

Kurumsal Kaynak Planlaması (KKP) da denen ERP işletmenin tüm kaynaklarını birleştirip etkin ve etkili olarak kullanılması için tasarlanmış bir sistemdir. İşletmedeki tüm veri ve işlemleri birleştirip incelemeye imkan sunan kullanımı kolay bir yazılımdır.

ERP Ne İşe Yarar? 

ERP işletmenin farklı faaliyetlerini (tedarik ,sipariş, stok kontrolü…) tek bir yazılımda yönetmelerine olanak sağlar. Birçok veriyi tutan bütünleşik bir veri tabanına sahiptir.

Bir ERP (kurumsal kaynak planlama) yazılımı sayesinde aşağıdaki faaliyetler tek bir yazılım sistemi üzerinden yönetilebilir.

• Üretim Yönetimi 
• Finans Yönetimi 
• Malzeme Stok Yönetimi 
• Satış Yönetimi 
• Müşteri İlişkileri Yönetimi 
• İnsan Kaynakları Yönetimi 
• Bütçe Yönetimi 
• Dış Ticaret Yönetimi 
• Kalite Yönetimi 
• Bakım Yönetimi 

Endüstri mühendisliği kavram ve stratejilerini sizlere anlattık. Bir sorunuz varsa ya da yorum yapmak isterseniz aşağıdan yorumlarınızı bırakabilirsiniz..

İlginizi Çekebilir: Endüstri Mühendisliğinin Diğer Bölümlerden Farkları