4 Çağda Paranın Tarihi

Geçmişten günümüze paranın tarihi acaba nasıl oldu? İnsanoğlu nasıl bir tepki verdi? Gelin birlikte inceleyelim..

İlk Para

Takas sisteminden sonra Lidyalıların başlattığı para akımı günümüzdeki kullanımın en masum haliydi. Maden, sağlamlığı ile bu yolda sistemin inanılmaz ilerleyişine tanıklık eden, resmin en yaşlı parçasıdır.  Madeni paranın tarihteki ilk basımının M.Ö. VII yüzyılda yapıldığı bilinir. Geçmişten günümüze paranın tarihi şimdi başlıyor..

Antik Çağ

Antik çağın en büyük imparatorluğu tabii ki Roma idi fakat Antik yunan ilk ve uzun yüzyıllar paraya şahitlik etmişti.  Peki Antik Yunan İmparatorluğu hangi paraları kullandı? Antik Yunan Sikkeleri tarihi yüzyıllar boyu aynı kalmadı, kendi arasında dört dönem geçirdi. İlki Arkaik dönem ki bu dönem M.Ö. VII ye denk gelir. Bu dönem Prens Savaşlarına dek devam etmiştir. İkinci dönem Klasik dönem olarak geçmekte ve Büyük İskender’in fetihlerine tanıklık etti. Üçüncü ve Helenistik dönem sırasında eşlik eden sikkemiz Roma dönemine kadar kendini taşımayı başarmıştır. Sonrasında ise Yunan şehirleri kendi paralarını üreterek onları kullanmaya devam etti. Bu yüzyıllara eşlik eden madeni paralara ise Roma Eyalet Sikkeleri denmektedir.

Orta Çağ

Orta Çağ’ın İslam dünyasında parayı ele alalım. İslam dünyası gelenekçi yapıya sahip bir topluluktur. Bu sebepten paraları da yüzyıllar boyu süregelmiş biçimde, altın dinar, gümüş dirhem ve bakır fels birimleri olarak kullanılır fakat dönemde yapılan bazı değişik tasvirler olmuştur. Paranın gelişimi işte böyle devam etmeye devam etti..

Darphane kelimesi günümüze İslam ülkeleri kökeni ile gelmiştir. İlk kullanım ismi kaynaklarda “darüddarp” ya da “darüssikke” olarak geçmektedir. “Dar” kelimesi “hane, ev” anlamındadır, “darp” ise “basmak”, “vurarak işleme” anlamı ile kullanılmaktaydı. “sikke” kelimesi basım için kullanılan kalıplara verilen isimlerdendir. Sikke tabiri daha sonralarda kalıpla basılan her paranın ismi halini almıştır. İslam Dünyası ile etkileşime geçilen dönemlerde Venedikliler tarafından dünyaya yayılmıştır. Yukarıda bahsi geçen Antik Çağ Sikkeleri bu yolla isimlerini almışlardır. ( Bu paragrafta islam ansiklopedisinden bilgi alıntısı yapılmıştır.)

Anadolu’da Türkleşme ile İslamlaşma başladıktan sonra Bizans imparatorluğundan kalma ön yüzünde elinde İncil tutmuş, başında hare olan İsa ikonu bulunan sikkenin arka yüzünde ise dönemin Artuk Beyi Fahreddin Kara Arslan zamanında basıldığına dair işaretler yer almaktadır.

Değişik ve paranın başına gelmiş karmaşık olaylar bu kadarla kalmamış bir de Hasankeyf başkentinde basımı yapılmış bu bakır sikke, dönemde İslam dünyası birimlerine ters şekilde dirhem olarak piyasalaştırılmıştır. Sikkenin arka yününe bakıldığında Arapça dilinde yazılmış satırlara rastlanmıştır. “Bu dirhem Fahreddin Kara Arslan’ın [hâkimiyet] günlerinde darp edildi” ibaresi yer almaktadır.

Yeni Çağ

Peki para nasıl banknota dönüştü?

İlk banknot Çin tarafından çok eski bir dönemde çıkarılmıştır.  Çin’in yaptığı bu banknot deriden imal edilmedir. Kağıdın burada bulunması sebebi ile yapılan ilk banknot yine Çin’de ortaya çıkmıştır.

Para yapımında maden kullanımı kaçınılmazken, kağıdın keşfedilmesi ile para büyük evrimine girmiş ve üzerine yazılı nominal değeri sayesinde banknot oluşmuştur. Madeni şekillendirmenin zorluğu yanında kağıdın naif kullanılabilirliği cezbedici bir özelliktir.

İlk kez banknot kullanımı ise Moğol imparatoru tarafından 11.yüzyılda da askerlerin ödeneklerini yapması ile kullanıma geçilmiştir. Anlaşıldığı üzere Yeni Çağa kadar banknot zirve değerini görememiştir.

 Avrupa’da ise ilk kez Stockholm’ de banknot basımı gerçekleşmiştir. Hemen sonraları İngiltere’de yeni borsa varisine ayak uydurmaya başlamıştır. Amerika’ da ilk banknotlar 18.yüzyılda baş göstermektedir. Amerika’da artık ipin ucunu takip etmeye başladığı yüzyıla girmiştir.

Osmanlı imparatorluğunun Yeni Çağında, henüz kağıt para basım işlemi gerçekleşmemiştir. Bu çok uluslu devlet gövdesinde barınan Yahudi sarrafların, faiz karşılığı borçlandırma yaparak kredi kullanımı sağladığı görülmüştür. Bu da bankacılığın ilkel modellerinden biridir.

Sümer, Babil ve Eski Yunan devletlerinde bankacılığa benzer işletmelerin görüldüğü kaynaklar vardır fakat tam anlamıyla bankacılık sektörünün işleyişi gibi değildir. Bu gibi kurulumlar bankacılık temellerini oluşturur. Dünyanın en eski bankası ve ilk kurumsal olma özelliği taşıması ile Cenevizlilere ait Banco di San Giorgio’dur.

Yakın Çağ

Osmanlı İmparatorluğunda ilk banknot Abdülmecit döneminde, 1840 yılında reformların finanse edilmesi amaçlanarak “Kaime-ı Nakdiye-ı Mutebere” adıyla kayda geçmiştir. Banknota verilen bu isim günümüz diline, “para yerine geçen kağıt” olarak çevrilmektedir. İsminden anlaşıldığı üzere daha çok hazine bonosu şeklinde,  faiz getirisi elde edilecek borç senetleri tasviri ile piyasaya sürülmüştür. Bu kağıtlar matbaa baskısı değildir. El yapımı ve her biri ayrı ayrı resmi mühürlüdür. Zaman içerisinde bu kağıtlara benzer sahtelerinin yapılması söz konusu haline geldiğinde (1842’de) matbaa basımına geçilmiştir.

Günümüzün temsilcisi yakın çağ, paranın artık ekonomik sistemler ile birlikte elektronik ortamlara evrimleşme sürecine girdiğini kabul etmelidir.

Yüklü miktarda parasal işlemlerimiz olmadığı takdirler bankamatiklere rağbet artmıştır. Bankamatikler artık nakit ya da kredi işlemlerini saniyelere indirgeyebilmiştir. Bunun yanında negatif etropi ile işleyen bankalar internet bankacılığı sistemlerini geliştirmiş, çağa ayak uydurmuştur. İnsanların oturdukları yerden işlemlerini yapabilmenin konforuna ulaştırmıştır. İnsanlık banka hesabındaki rakamları para eline değmeden sevk işlemleri ile harcama ve yatırım yapmakta.  Gelişim süreci bu denli kümülatif hızla ilerlemeye şüphesiz devam edecek.

Kredi Kartı Zamanı

Günümüzde amacına uygun kullanıldığında büyük kolaylıklar yaratan kredi kartının serüveni tarihte ilk defa bir kişinin nakit parası yanında olmadığı için kartvizitinin arka yüzünü imzalayarak teminat olarak bir restorana bırakması ile başlamıştır. Bu uygulama 1950 yıllarında yaşanmış bir olay olup kısa sürede bankaların dikkatini çekmiştir. “Diners Club Kredi Kartı” ilk kredi kartının temelini oluşturan karttır. Bu kartın peşi sıra pek çok kredi kartı çıkarılıp piyasalaştırılmıştır ve kısa bir süre zarfında tüm dünyaya yayılıp evrenselleşmiştir.

Kripto Zamanı

Çoğul gerçek şu ki paranın varlığı zamanla rakamlardan ibaret hale geldi. Hesap cüzdanındaki rakam, kredi/banka kart bakiyesi, fatura bedelleri ve elektronik paralar likidite kontrolünü ele geçirdi. Nakit paranın hala kullanımının devam etmesi bunu haksız kılmaz.

Kripto paralar nakit paraya alternatif olarak doğmuş sanal varlıklardır.  Aynı zamanda sanal piyasanın dövizi olarak tanımlanır. Bu sanal paralar elinizdeki kullanılabilir para birimleri ile takas yapılabilir durumdadır. Bu sanal paralara ulaşmak, değişimlerini takip etmek ve bir yatırımcısı haline gelmek çok kolay bir hal almıştır. Kripto para piyasası girişimleri 1990 yıllarından beri vardır. İlk girişimler Flooz, Beenz ve DigiCash gibi sistemlerle başlamıştır fakat bu girişimler pozitif bir sonuç vermedi. İlerleme kaydederek sonuç veren ilk kripto para Bitcoin’dir.

Bitcoin 2009 yılında Satoshi Nakamoto kod adı kullanılarak biri ya da birileri tarafından oluşturuldu fakat bu kişi ya da kişilerin kimlikleri bilinmemektedir. Tabi ki kripto para olarak bitcoin ilk ama tek değildir. Bu yönde girişimlerin devamı gelmiş kripto para birimleri çoğalmış ve piyasalaşması başlamıştır. Hala oluşum aşaması devam eden birçok kripto para birimi var ve hiçbiri son değil. Oluşumunu tamamlamış fakat henüz sektörlerdeki başat yerini alamamış olan elektronik para piyasasının hızla yükselmesi ve hali hazırda kullanılır hale gelmesi bekleniyor. Kimi yatırımcı ya da yatırım danışmanlarına göre geleceğin para birimleri kripto paralardır.

Geçmişten günümüze paranın tarihi böyle idi. Parasal sistem her zaman yenilenecek ve değişerek devam edecektir. Sadece zamana ayak uydurun yeter.

İlginizi Çekebilir: 7 Adımda Müşteri Değeri Yaratma Süreci Nedir?