Afyon Savaşlari: İngiliz vs Çin

Tarihin en ilginç savaşlarından olan afyon savaşları 2 savaştan oluşmaktadır. Bu savaşların sonunda Çin ,özellikle İngiltere tarafından ağır bir yenilgiye uğratılmış ve onur kırıcı anlaşmalar imzalamak zorunda bırakılmıştır.

19.yüzyılın başlarında Büyük İngiltere’nin sömürdüğü topraklar giderek artmakta, bunlardan en büyük sömürgesini de Hindistan oluşturmakta idi. Hindistan’ın önemli bir sömürge toprağı olmasının en önemli nedenleri nüfus yoğunluğu ve İngilizler için iş gücü oluşturmasıydı. East India Company bir İngiliz şirketi olup, sömürge deyince akla gelen ilk isimlerdendir.
Aynı dönemde Hindistan’ın kuzeydoğusunda kalan Çin’de ise durum çok farklıydı. Oldukça kapalı bir ekonomi izleyen Çin, kendi kendine yeten bir devletti ve Kanton limanı dışında bütün limanları dış ticarete kapalıydı. Çin’deki en önemli üretimlerden birisi de İngiltere deyince aklımıza gelen çaydı. İngiltere’nin Çin’den yüklü miktarda çay ithal etmesi ve karşılığında buna denk miktarda ihracat yapamaması İngiliz yöneticilerini rahatsız ediyordu. Kaldı ki çay fiyatları oldukça pahalıydı ve İngiltere’de bunu karşılayabilecek üretim yoktu.

İngilizlerin aklına oldukça dâhiyane bir fikir geldi. Hindistan’ da üretilen afyon gizli yollardan Çin’e sokulacaktı ve bir süre sonra buna alışan Çin halkı kendileri afyon talep edecekti. East India Company bunun için yeterince uygun bir şirketti ve İngiliz hükümeti ile çıkarları da uyuşuyordu. Hükümet harekete geçti ve bu şirket ile anlaşarak Kanton Limanı’ndan kaçak yolla Çin’e soktukları afyonu halka önceleri bedava dağıttılar. Bir süre sonra beklenen oldu ve Çin halkı maddeye alışınca kendileri talep ettiler. Başta uygun fiyata satılan afyonun fiyatı gün geçtikçe arttı ve 1839’a geldiğimizde Çin halkında her 10 kişiden 1’i bağımlı hale gelmişti. Çin’in çalışkanlığı ile bildiğimiz halkından eser kalmamış, hem kamudaki işler aksamaya başlamış; hem de Çin sokakları bağımlı ve sarhoşlarla dolmaya başlamıştı. Aynı zamanda afyon fiyatları o kadar artmış ki Çin hükümeti bu durumla baş edememeye başlamıştı.

Çin hükümeti İngiliz kraliçesine bir mektup yazdı ve kendi ülkesinde yasak olan afyonun deniz aşırı ticaretinin de yasaklanmasını istedi. Kraliçe durumu pek umursamadı. Çin hükümeti Kanton limanındaki bütün İngiliz afyonlarına el koydu, bu İngiltere’nin savaşı başlatması için yeterli bir sebepti. Birkaç gün sonra sarhoş İngiliz denizcilerinin Çinli bir köylüyü öldürmesi ve Çin hukuk sistemine güvenmeyen İngiltere’nin suçluları Çin’e iade etmeyi reddetmesi olayları daha da büyüttü. 1839-1942 yılları arasında süregelen 1. Afyon Savaşı Çin’de büyük bir yıkıma neden oldu. 3 yıl süren savaş sonucunda Çin ağır bir yenilgiye uğramış, savaş sonunda imzaladıkları Nanjing ve Bogue Ek Antlaşması ile Çin beş tane limanını dış ticarete açmak zorunda kalmış, yüklü bir tazminat ödemeye mecbur bırakılmış ve İngiliz yurttaşların İngiltere’de yargılanması hükmü karara bağlanmıştı. Ayrıca Çin’e bağlı olan Hong-Kong İngiliz yönetimine geçmişti.
İngilizler bununla yetinmedi ve Çin’deki ticari haklarını genişletmek için uğraştılar. 1851 yılında Çin’de çıkan Tayping ayaklanması yabancı düşmanlığı şeklinde yorumlandı ve 1856 yılında Arrow adlı İngiliz gemisine Çinlilerin çıkması, gemiyi korsanlık, kaçakçılık ve afyon ticareti ile suçlaması ve rehin aldığı 12 kişiyi İngiltere’nin isteğine rağmen serbest bırakmaması ile 2. Afyon Savaşı (Arrow-Ok Savaşı olarak da bilinir) başlamış oldu. Çin’in iç bölgelerinde yaşayan bir Fransız’ın öldürülmesini bahane eden Fransızlar da savaşa dâhil oldu ve 1857 yılının sonunda Çin Tientsin Antlaşması’nı imzalamak zorunda kaldı. Yalnız daha sonraki aylarda yapılan görüşmelerde afyon ithalinin yasallaşması söz konusu olunca Çin bunu reddetti ve savaş 1960 yılına kadar devam etti. 1860’da imzalanan Pekin Sözleşmesi ile Çin Tientsin Antlaşması’nı imzalamayı kabul etti ve savaş böylece sona erdi. İngiltere, Fransa, Rusya ve ABD bu antlaşma ile dış ülkelere kapalı olan Pekin şehrinde temsilcilik açma hakkını elde ettiler, ayrıca afyon ticareti de yasallaşmış oldu. Bunlara ek olarak 11 Çin limanının daha Avrupalı güçlere açılması kararlaştırıldı.

Çin’in tarihinde bir utanç antlaşması olarak nitelenen bu antlaşmaların etkileri epey uzun sürdü ve kapalı bir ekonomik ve kültürel yapısı olan Çin’i sömürgeleşme ile tanıştırdı. 1966-1976 Çin Kültür Devrimi’ne kadar Çin kendisini toparlayamadı.