Teleskop Nedir?

Teleskop, uzakları yakın eden, uzayı dünyamızdan oturduğumuz yerden gözlemleme fırsatı sunan o harika alet. Teleskoplar, atmosferden bize görünür, kızılöte veya radyo dalga boylarında görüntü oluşturur. Çalışma mantığını hiç merak ettiniz mi? Ya da hiç bir teleskobunuz olsun istediniz mi? Peki teleskop nedir, alırken nelere dikkat emeliyiz, gelin bir bakalım.

Teleskop Nedir?

Teleskobun yaygın olarak Galileo tarafından bulunduğu düşünülse de aslında teleskop, Hollandalı bir gözlük üreticisi olan Hans Lippershey tarafından 1608 yılında icat edilmiştir. Sonrasında 1609 yılında Galileo hiç yapılmayan bir şeyi yaparak teleskobunu çok uzaklara, gökyüzüne çevirmiştir ve o gün bugündür teleskop astronomi gözlemlerinde büyük öneme sahiptir.

Teleskoplarda mercek(ayna) bulunur. Sonsuzdan geldiği kabul edilen paralel ışık demeti mercekte kırılmaya uğrar ve aynalar yardımıyla yansıtılıp odak noktasında toplanır. Sonrasında benzer şekilde göz merceğimizden geçen bu ışınların uygun bir şekilde kırılması sayesinde gözümüzde görüntü oluşur.

Teleskoplarla İlgili Önemli Terimler

Teleskop nedir’i öğrendiysek gelin teleskop ile ilgili önemli terimleri inceleyelim..

Açıklık (Aperture)

Ana merceğin ve aynanın çapına denir.

Işık Toplama Gücü

Ana optik bileşenin çapıyla ilişkili bir büyüklüktür. Örneğin 50 mm çapındaki teleskopla, 5 mm çapındaki bir teleskopu karşılaştırmak istersek 50 mm çapındaki teleskobun ışık toplama gücü 5 mm çapındakine göre 100 kat daha fazladır.

(50 mm/ 5mm)^2=100

Büyütme

Aynanın odak uzunluğunun göz merceğinin odak uzunluğuna oranıdır.

 Odak uzunluğu/göz merceği= Büyütme oranı.

Büyütme işlemi elbette gözümüzün görevini yapabilmesi için daha iyidir fakat büyüttükçe görüntünün bulanıklaşacağını da unutmamak gerekir. Peki en verimli büyütme nedir? Teleskop çapı için her inç başına yaklaşık 30 katı alınır. Örneğin 5 inç çapa sahip bir teleskop için bu değer (5×30) 150’dir.

Açısal Çözümleme Gücü

Gözlemlediğimiz görüntüdeki ayrıntı oranını arttırmadır. Bu oran gözlem yapılan dalga boyuna ve teleskobun açıklığına göre değişir.

Takip Sistemleri

Başta Dünya’mız olmak üzere neredeyse tüm gök cisimleri hareket halindedir. Bu hareketlerden dolayı görüntü kaymasının önüne geçmek için takip sistemlerine ihtiyaç duyulur.

Teleskop Almadan Önce Nelere Dikkat Edilmelidir?

Teleskop nedir kısaca baktık peki teleskop almadan önce teleskopa alternatif olacak bir üründen dürbünden bahsedelim. Dürbünlerin teleskoplara kıyasla çapları ve haliyle büyütme güçleri küçüktür. Detaylı gözlemlerden çok daha geniş gözlemler, yer gözlemleri ve gökyüzü gözlemleri için tercih edilebilir. Dürbün üzerinde yer alan ilk sayı büyütme, x işaretinden sonraki ikinci sayı ise öndeki merceğin çapını ifade eder. Dürbün yardımıyla ay ve kraterleri, Jüpiter ve uyduları, Satürn, Uranüs, Neptün, bazı parlak asteroitler, yıldız kümeleri, Andromeda Gök Adası ve kuyruklu yıldızlar gibi pek çok gözlem yapılabilir. Tüm bu gözlemlerden sonra daha da merakımız arttıysa uygun bir teleskop edinmek doğru bir karar olacaktır.

Teleskop Türleri

• Mercekli
• Aynalı
• Aynalı – mercekli
• Optik

Mercekli Teleskop

Mercekli olanlar, nispeten daha pahalıdır. Sabit bir merceğe sahiptir, kalite ve düz bir görüntü oluşturur, derin uzayı gözlemlemeye yarar.

Aynalı Teleskop

Aynalı olanlar, daha ucuzdur. Mercekli olanların aksine renk kusurları yoktur. Yine derin uzay cisimleri gözlemlenebilir. Bakım ve optik ayar yapmak gerekebilir. Kurulumu daha zordur. Ters görüntü oluşur ve ikinci aynası nedeniyle ışıkta azalma meydana gelebilir.

Aynalı – Mercekli Teleskop

Aynalı ve mercekli olanlar ise iyi bir görüntü kalitesine sahiptir. Sapmalar önlenir ve az yer kaplar.

Teleskoplar, büyüklüklerine göre de değişkenlik gösterir. 2 mm çapından 10.4 metre çapına kadar çok çeşitli teleskoplar mevcuttur.

Optik Teleskop

Ayrıca optik teleskopları; kızıl ötesi, radyo teleskoplar(çanak antenler), uzay teleskopları, amatör ve profesyonel teleskoplar olarak da sınıflandırmak mümkündür. Bilimsel bir gözlem için teleskobun yanında filtreler, alıcı kamera(CCD) ve tayfçeker gibi aletlerin de bulunması gerekebilir.

Ülkemizdeki Gözlemsel Çalışmalar

Türkiye’de de astrofizik alanında pek çok araştırma yapılmaktadır. Bunlara örnek vermek istersek:

• TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (Antalya)
• Adıyaman Üniversitesi Gözlemevi (Adıyaman)
• Akdeniz Üniversitesi (Antalya)
• Ankara Üniversitesi Gözlemevi (Ankara)
• Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Ulupınar Gözlemevi (Çanakkale)
• Çukurova Üniversitesi Gözlemevi (Adana)
• Ege Üniversitesi Gözlemevi (İzmir)
• Erciyes Üniversitesi Gözlemevi (Kayseri)
• Eskişehir Teknik Üniversitesi Yunus Emre Gözlemevi (Eskişehir)
• İnönü Üniversitesi Gözlemevi (Malatya)
• İstanbul Üniversitesi Gözlemevi (İstanbul)
• 19 Mayıs Üniversitesi Gözlemevi (Samsun).

Bu gözlemevlerinde Astreoitler, yıldız yaşamları, öte gezegenler, gök ada kümeleri, bulutsular, ölü yıldız çekirdekleri gibi pek çok farklı alanda önemli araştırmalar yürütülmektedir. Ayrıca Erzurum Palandöken Doğu Anadolu Gözlemevi’nde 3170 m rakımda 4 m çaplı kızıl öte teleskop kurulması çalışmaları yürütülmektedir. Bu teleskobun 2022‘de görevine başlayacağı tahmin edilmektedir

Dünyadaki Teleskop Yerleri

Hubble Uzay Teleskobu

Teleskoplardan bahsetmişken  Hubble Uzay Teleskobundan bahsetmesek herhalde haksızlık olurdu.

Uzaya teleskop yerleştirme fikri ilk olarak 1946 yılında Dr. Lyman Spitzer tarafından ortaya atıldıktan sonra 1970’li yıllara gelindiğinde NASA  ve ESA iş birliğiyle 1990 yılında görevli beş astronot tarafından teleskobun yörüngesine yerleşmesi sağlandı. Amerikalı bilim insanı Edwin Hubble’ın anısına da bu teleskoba Hubble Uzay Teleskobu ismi uygun görüldü. Kozmolojik açıdan evreni keşfetmemiz için çok büyük bir öneme sahip olan Hubble Uzay Teleskobu çektiği fotoğraflarla adeta hayran bırakıyor. Hubble,13 metre uzunluğa ve 4.2 metre çapa sahip.

İlginizi Çekebilir: İskenderiye Kütüphanesi